Giderek büyüyen enerji tüketimi ve beraberinde doğan enerji talebinin artışı ,;eşzamanlı olarak ;dağıtım özelleştirmeleri çerçevesinde gerçekleşen özelleştirme süreci ile hukuki ayrıştırmanın ve serbest tüketici limitinin düşürülmesini kapsayan serbestleşme süreçleri, gittikçe serbestleşen enerji piyasaları ile birlikte enerji ticaret hacminin artmasının başlıca sebeplerinden biridir.Sözkonusu ticaret hacminin organize piyasalar üzerinden gerçekleşmesi, enerji sektöründeki tüm aktörleri tek bir çatı altında standart bir kontrat ile birleştirerek operasyonel bir kolaylık sağlamakta ve Over The Counter adı verilen (OTC) tezgah üstü piyasalarında mevcut sistemsel karşı taraf riskini ortadan kaldırarak şirketlere güvenli bir fiyat riski yönetim aracı sunmaktadır.
Elektrik enerjisi ticareti
1. İkili Anlaşmalar
2. Fiziksel Piyasalar (Spot Piyasalar)
3. Finansal Piyasalar olmak üzere; 3 çeşit mecrada gerçekleşmektedir.

Organize Piyasalarda el değiştiren Baz Yük Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi, sözleşmenin taraflarına, standartlaştırılmış miktar ve elektriği belirlenen ileri bir tarihte, bugün üzerinden anlaşılan fiyattan alma veya satma yükümlülüğü getiren bir sözleşmedir.
-Rekabetçi piyasada nakit akışı yönetimi
– Mark to Market risk yönetimi çerçevesindeTicari hacimle doğru orantılı artan fiyat riskinin yönetilebilmesi
-Finansal işlemler açısından organize olmayan piyasalarda yapılan işlemlerin organize piyasaya taşınarak karşı taraf riskinin sıfırlanması
-Standart olan kontratların tek ekrandan kolayca alınıp satılabilmesi.
-İşlem/aracılık maliyetlerin azaltılması
-Damga Vergisi muafiyeti avantajı
-Elektrik fiyatlarının tüm yatırımcıların erişimine eşit surette açık finansal bilgi niteliğine dönüşmesi
-Kaldıraçlı sayesinde daha düşük bir teminat ile daha yüksek bir işlem hacmi gerçekleştirebilmesi.
gibi avantajlara sahip olan VİOP’ta işlem gören elektrik sözleşmelerinin diğer vadeli işlem sözleşmelerinde olduğu gibi dört asgari unsuru vardır :
• nitelik,
• fiyat,
• miktar
• vade.

Bu asgari unsurlar borsalarda işlem gören vadeli işlem sözleşmeleri için standardize edilmiştir.Öncelikle belirtmek gerekir ki; Vadeli İşlem Opsiyon Piyasaları’na ilgi duyan herkes, piyasa ile aynı dili konuşabilmek için;
• Dayanak Varlık İşlem Saatleri
• Sözleşme Büyüklüğü
• Uzlaşma Şekli
• Fiyat Kotasyonu ve Min. Fiyat Adımı Vade Ayları :
• Kullanım ve Prim Takas Süresi
• Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı
• Vade Sonu ve Son İşlem Günü
• KPTF
• Piyasa Yapıcılık
• Sorumlu olunan sözleşmeler
• Minimum emir büyüklüğü
• Piyasada bulunma oranı
• Maksimum spread
• İstisna günler uygulaması
• Cascading Sözleşmeler
gibi terimlere elbette ki; kısaca göz atmalıdır. Ancak, belirtmeliyiz ki, tıpkı kanunun lafzını anlamanın yetmeyişi ve aslolanın, “kanunun ruhu” dediğimiz Ratio Legis’i anlamanın önemli ve değerli oluşu gibi, vadeli işlem opsiyon piyasalarındaki işletim sisteminin kuruluşunun asıl saikini anlamak, çok önem arz etmektedir.
Kanaatimizce, Baz Yüklü Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri’nin yer aldığı Vadeli İşlem Opsiyon Piyasasının öncelikli hedefi, “finansal ve fiziksel elektrik piyasasındaki likidite ve katılımcı sayısını arttırmak” olmalıdır. Bu likitide ve katılımcı sayısının artması, bir başka deyişle, piyasa derinliğinin yakalanması kuşkusuz şeffaflık ve güvenilirlikle sağlanmaktadır.

Sessiz ama güçlü bir mutabakat ile EPİAŞ’a, daha evvel vurguladığımız Şeffaflık’ı görünür ve sürdürülebilir kılma ödevi veren enerji sektörü, kuşkusuz EPİAŞ’a BÜYÜK UMUTLAR da bağlamaktadır. Borsa İstanbul’dan bağımsız ve özel hukuk tüzel kişisi olarak kurulan EPİAŞ,kuruluş aşamasında birtakım hususlarda rol model aldığı Nasdaq OMX Commodities, EuropeanEnergy Exchange (EEX) ,NewYorkMercantile Exchange (NYMEX) ,Intercontinental Exchange (ICE) AustralianSecuritiesExchanges (ASX), ThePower Exchange Central Europe (PXE), TheIberianEnergyDerivatives Exchange (OMIP),ItalianDerivativesEnergy Exchange (IDEX),MoscowEnergy Exchange (MOSENEX) gibi Dünyanın muhtelif yerlerindeki enerji borsalarının artık hızla büyüyecek olan bir rakibi konumundadır.
Nitekim, bu sebeple; tanımları ezberlemek yerine,serbest piyasanın işletim sistemini ve doğru işleyen bu mekanizmanın bütün katılımcılara olan katmadeğerinin ne olduğu/olacağına yoğunlaşılmasının daha doğru olduğu, kanaatindeyim..Şöyle ki; doğru işleyen bir spot piyasa, zamanla derinliği artan bir türev piyasaya altyapı hazırlayacaktır.ETKB’den başlayarak, EPDK, Rekabet Kurulu, SPK gibi kamu erkinden başlayıp, enerji dağıtım şirketlerinin hissedarlarından tutun da nihai tüketiciye kadar herkes, bu sistemin vazgeçilmez paydaşları arasında yer almaktadırlar. Teknik manada piyasa katılımcısı olmasa da, Herkes’in bu açıklamalar ışığında Borçlar Hukuku literatüründe yer alan “Hak Sahibi” şeklinde tanımlanan “doğrudan menfaati olan ilgili kişi” kapsamında olduğuna kuşku yoktur. EPİAŞ’ın olağan ilk genel kurulunun, sektörde umut vaad eden bir enerji ile ilgi görmesinin önemli sebeplerinden biri de, nihai tüketiciden başlayıp, en büyük dağıtım firmasına kadar Herkes’in, EPİAŞ’ın Şeffaflık ilkesi gözeterek piyasanın daha hızlı ve güvenli şekilde liberalleşmesine katkı yapacağına olan BÜYÜK UMUT’larıdır. Nitekim, şahsımın da dahil olduğu bu umutlu kitle, “Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. (EPİAŞ) Değerleri ve Etik Kuralları” nın hazırlanarak EPİAŞ Yönetim Kurulu tarafından onaylanması ile başlayan yol haritasını dikkatle takip etmektedir.
Nitekim EPİAŞ’ın Faaliyet Raporu’nda
“” Piyasa Gözetim Müdürlüğü’nün görevi ise uluslararası standartlara ve uygulamalara uygun, şirket ve piyasa katılımcılarına güven veren sürdürülebilir bir piyasa izleme sistemi oluşturmak ve bu doğrultuda piyasa izleme faaliyetlerine destek olmaktır. Bu çerçevede, Piyasa Gözetim Müdürlüğü, etkin bir piyasa gözetim mekanizmasının oluşturulması ve sürdürülmesi, piyasada yapılan işlemleri güvence altına alan teminat mekanizmasının geliştirilmesi ve idame ettirilmesini hedeflemektedir. Bu faaliyetlerini yerine getirirken EPİAŞ’ta oluşan referans fiyatın güvenilir olmasını amaçlamaktadır. “”
ifadeleri ile aktif hale geleceği belirtilen Piyasa Gözetim Komitesi’nin bu sürece çok katkı sağlayacağı kanaatindeyim.
Enerji Toptan Satış Piyasalarında Dürüstlük ve Şeffaflık ile ilgili Düzenlemeye (Regulation on Wholesale Energy Market Integrity and Transparency-REMIT) uygun piyasa gözetimi çalışmaları çerçevesinde TEİAŞ bünyesinde işletilen Gün Öncesi Piyasası (GÖP) ve Gün İçi Piyasası (GİP) işlemleri gözetim faaliyetine konu edilmektedir. Bunun yanında, İkili Anlaşmalar, Dengeleme Güç Piyasası (DGP), Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) verileri ile diğer ekonomik verilere bütün piyasa katılımcılarının eşit derecede ve eşzamanlı erişim hakkı ile takip edilmesi sağlandığında; Şeffaflık ilkesinin etkin olarak tüm piyasalara hakim kılındığı bir enerji piyasasında; Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasının doğru işleyişi kuşkusuz sadece piyasa yapıcılarını değil, sisteme doğrudan ya da dolaylı entegre olmuş ya da olacak büyüklü küçüklü tüm oyuncuları doğrudan olumlu anlamda etkileyeceği kanaatindeyim.
“””Dikey bütünleşik teşebbüslerin yer aldığı ve düzenlenmiş fiyatların söz konusu olduğu bir piyasa yapısından, ayrıştırma uygulamaları sonucunda üretim, toptan satış ve perakende satış alanlarında birbiriyle rekabet halinde olan teşebbüslerin yer aldığı piyasa yapısına geçişle birlikte şeffaflık konusu ön plana çıkacağı”””
hususu Rekabet Kurulunun da 2015 yılında yayımladığı Elektrik Toptan Satış ve Perakende Satış Piyasası Sektör Araştırması’nda vurgulanan önemli konulardan biridir.
Bilindiği üzere, ikili anlaşmalar, katılımcıların doğrudan birbirleri arasında alım satım yapmalarına olanak sağlar.Uzun vadeli yapılan bu anlaşmalar, tarafları , günlük fiyat dalgalanmalarından koruyan önemli bir unsurdur.
Bu çerçevede, Rekabet Kurumu ile Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun yetkili oldukları kanunlar kapsamında, enerji piyasalarında serbest ve sağlıklı bir rekabet ortamının tesisi, geliştirilmesi ve korunması hususunda iki kurum arasında karşılıklı işbirliği, bilgi aktarımı, görüş bildirme ve koordinasyonu sağlamak üzere bir İşbirliği Protokolü hazırlanmıştır
Söz konusu Protokol kapsamında; Rekabet Kurumu ile Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu arasında özellikle “Bilgi paylaşımı”, “İşbirliği” ve “Koordinasyon” hususları düzenlenmektedir. Bu çerçevede, enerji piyasalarında rekabetin tesisi, geliştirilmesi ve korunmasına dair hususlarda; karşılıklı bilgi, belge ve görüş aktarımı, planlanan veya yürütülmekte olan faaliyetler ile projeler hakkında bilgilendirme ve işbirliği yapılması, her iki Kurum personelinin katılımıyla oluşturulacak Koordinasyon Komitesi aracılığıyla kurumlar arası koordinasyon çalışmalarının yürütülerek bilgi paylaşımı ile işbirliğinin sağlanması öngörülmektedir.
İşte bu noktada, EPİAŞ bünyesinde bağımsız ve tarafsız bir yapıda kurgulanacak piyasa izleme biriminin; potansiyel risklerin öngörülmesini ve ilgili düzenleyici kurumların hukuki altyapılarının elektrik piyasalarının dinamik yapısına uygun olarak yenilenmesini sağlayacak aktif bir unsur olacağı kanaatindeyim. Sözkonusu piyasa izleme biriminin etkinliği, bu birimin dizaynına, yaptırım gücüne ve yanı sıra tespit edilen piyasa bozucu eylemlere yönelik müdahalede bulunacak başta Sermaye Piyasası Kurulu olmak üzere, düzenleyici kurumlar ile gerçekleştireceği işbirliğine bağlıdır.